Galileo Presents: Lezing “Supernovae; Door: Edwin Mathlener

Op het eerste gezicht ziet de sterrenhemel er onveranderlijk uit, dit in tegenstelling tot onze eigen wereld. Maar al in het verre verleden zagen astronomen soms plotseling een ster opvlammen, een nieuwe ster of ‘nova’, die het ideale beeld van de hemel verstoorde.
Nu weten we dat sterren reusachtige gasbollen zijn, die in hun binnenste energie opwekken door kernfusiereacties. Het grootste deel van hun leven verbranden sterren waterstof en veranderen ze uiterlijk niet zo veel. Dat verandert echter drastisch als de waterstof in de kern opraakt en een ster andere energiebronnen moet aanboren. Een ster zwelt dan op tot rode reus of rode superreus. De lichtere rode reuzen (tot ca. 8 zonsmassa’s) verliezen in die tijd veel massa en zullen eindigen als witte dwergster. De zwaardere rode superreuzen zullen uiteindelijk als ‘supernova’ exploderen waarbij een neutronenster of zwart gat kan ontstaan.
Tot 1987 hadden we nog nooit een supernova gezien voordat deze tot ontploffing kwam. Maar op 24 februari 1987 werd de sterrenkundige wereld verrast door een heldere supernova in de Grote Magelhaense Wolk. Deze ster was al eerder bestudeerd en bleek vreemd genoeg een blauwe superreus te zijn geweest. Juist vanwege dit afwijkende gedrag weten we nu veel meer supernovae.
Sinds enkele jaren wordt er gespeculeerd over een nieuwe klasse van zeer heldere supernovae, de hypernovae. Deze zijn waarschijnlijk de verklaring voor de zogenaamde gammabursters.

Edwin Mathlener studeerde sterrenkunde in Utrecht van 1982 tot 1988. Naast zijn werk voor een grote wetenschappelijke uitgeverij is hij altijd actief geweest met het organiseren van sterrenkundige activiteiten en het populariseren van sterrenkunde, o.a. in Jongerenwerkgroep voor Sterrenkunde, Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde, Stichting ‘De Koepel’, Stichting Universum en Sonnenborgh – museum & sterrenwacht. Vanaf eind 2009 tot eind 2013 werkte hij volledig voor ‘De Koepel’ in Utrecht, totdat die organisatie haar activiteiten moest beëindigen. Hij maakte 25 jaar deel uit van de redactie van het sterrenkundemagazine Zenit, waarvan twee perioden als hoofdredacteur, werkte mee aan de Sterrengids en is nu nog actief voor de jaarlijkse uitgave Sterren & Planeten. Hij is vrijwilliger bij Sonnenborgh en geeft regelmatig cursuslessen en lezingen voor publiekssterrenwachten en verenigingen. Na het einde van ‘De Koepel’, keerde hij terug naar eerdergenoemde uitgeverij als Product Manager voor het digitale redactiesysteem van de wetenschappelijke tijdschriften.